De naam “gladiool” is afgeleid van het Latijnse woord “gladius”, wat zwaard betekent.
Het verwijst naar de bladvorm.

Zuid-Afrika
De gladiolen, zoals die nu op de markt worden gebracht en zoals de consument ze kent, hebben een lange ontwikkeling doorgemaakt. In de zeventiende en achttiende eeuw ontdekte men in Zuid-Afrika in het wild groeiende gladiolen van opvallende grootte. Deze werden gekruist en vooral vanuit Nederland kwamen steeds meer variëteiten in de handel, variërend in grootte van 50 tot 170 centimeter. Ook verschenen er kleine types, Gladiolus nanus genoemd, bijzonder sierlijke en mooie soorten. Ook een kleiner type is de zogenaamde Butterfly gladiolen, die zich onderscheiden door een bijzonder kleurpatroon.
De gladiool komt dus van oorsprong uit Zuid-Afrika en werd voor allerlei doeleinden gebruikt. Zo leverde het roosteren van de knollen voedsel op met een kastanjeachtige smaak. Geitenmelk vermengd met gedroogde en gemalen knollen werd tegen buikkrampen gebruikt en een papje van gladiolenmeel werd op de huid gesmeerd om splinters uit de huid te laten trekken.

Zegswijzen
In de tijd van de oude Romeinen vonden roemruchte gladiatorengevechten plaats. Het ging letterlijk om de dood of de gladiolen: wie de ander overwon, werd bedolven onder gladiolen. De term “de dood of de gladiolen” wordt nog steeds gebezigd onder wielrenners, maar de uitdrukking is ook verweven geraakt met de Nijmeegse Vierdaagse. Daar wordt tijdens het wandelfestijn de Sint Annastraat omgetoverd tot Via Gladiola en de wandelaars die de eindstreep halen, worden binnengehaald met fleurige gladiolen.

In ons eigen land kennen we allemaal wel de redelijk onvriendelijke uitroep “Achterlijke gladiool”, ooit gelanceerd door de cabaretier Herman Berkien in onvervalst Utrechts (áááchterlijke glááádioal). Het scheldwoord betekent dat iemand een ongelooflijke stomkop is. In 1984 werd het voor het eerst opgenomen in het Nationaal Scheldwoordenboek en intussen heeft ook Van Dale gladiool als scheldwoord opgenomen.

Buitenlandse populariteit
In het buitenland is de gladiool erg geliefd als grafbloem (met dan de betekenis “Jij bent mijn ware liefde” en “We zullen je missen”) en als verwerking in grote bloemstukken.

Omdat enorm veel gladiolen vanuit ons land naar het buitenland geëxporteerd worden, ligt de nadruk bij de teelt dan ook op de grote rode, gele en witte soorten. Om die reden is de gladiool in ons eigen land niet zo populair en wordt de bloem veelal betiteld als “boertig”. Vanwege de symmetrische plaatsing van de bloemen wordt de gladiool ook niet geschikt geacht voor in de vaas.